مدرسه برقوقیهبَرْقوقیّه، مدرسه و خانقاهی در قاهره، متعلق به قرن هشتم، امروزه معروف به جامع سلطان برقوق و المدرسة الظاهریة. ۱ - معرفی بنای برقوقیهملک ظاهر سیف الدین برقوق (حک: ۷۸۴ـ۸۰۱)، از ممالیک برجی مصر، این بنا را در نخستین دوره سلطنت خود (۷۸۴ـ۷۹۱) در شارع بین القصرین ساخت، و نام او و تاریخ بنا (۷۸۸) در کتیبه‌ای حک شده است. [۱]
ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۱، ص۲۴۰، قاهره ۱۳۴۸ـ.
شهرت آن به برقوقیّه، ظاهریه و ظاهریّه برقوق به لحاظ انتساب به ظاهر برقوق است، و این غیر از مدارس ظاهریّه‌ای است که حدود یک قرن پیش از آن تاریخ ملک ظاهر بیبرس در شهرهای دمشق و قاهره تأسیس کرد. [۲]
محمد عبدالرحیم غنیمة، تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی، ج۱، ص۱۳۹ـ۱۴۰، ترجمة نوراللّه کسائی، تهران ۱۳۷۲ ش.
مقریزی مدرسه برقوقیّه را از خانقاهها و جوامع به شمار آورده [۳]
احمدبن علی مقریزی ، کتاب الخطط المقریزیه ، ج ۲، ص ۲۴۵، لبنان ( ۱۹۵۹ ).
[۴]
احمدبن علی مقریزی ، کتاب الخطط المقریزیه ، ج ۲، ص ۴۱۸، لبنان ( ۱۹۵۹ ) .
و اکنون محل اقامه نماز و مراسم مذهبی است. [۵]
محمد عبدالرحیم غنیمة، تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی، ج۱، ص۱۴۵، ترجمة نوراللّه کسائی، تهران ۱۳۷۲ ش.
۲ - روز افتتاح مدرسه برقوقیهروز افتتاح، ملک ظاهر در مدرسه حضور یافت و در ضیافت باشکوهی برای صوفیان آن‌جا راتبه مقرر کرد. برای تنظیم امور دستورهایی صادر کرد و برای تدریس مذاهب چهارگانه اهل سنت و درس تفسیر و حدیث و قراآت استادانی منصوب کرد. [۶]
ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۲، ص۱۱۳، قاهره ۱۳۴۸ـ.
[۷]
احمدبن علی قلقشندی، صبح الاعشی، ج۴، ص۳۶۴، قاهره ۱۳۳۱.
[۸]
محمدبن عبدالرحمن سخاوی، الضوءاللاّمع لاِهل القرن التاسع، ج۳، ص۱۲، قاهره ۱۳۵۴.
[۹]
ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۶، ص۲۹۹، بیروت.
مدرّسان برقوقیّه بیشتر دانشمندان ایرانی بودند که پس از هجوم و کشتار مغول، به شام و مصر رفتند و در آن‌جا به مناصب افتا و قضا و تدریس رسیدند. بنای بزرگ برقوقیّه به کاشیهای نفیس و سنگهای مرمر مزیّن است و از آثار باشکوه به جای مانده از عصر ممالیک در قاهره به شمار مرود. ایوان [[[[عنوان پیوند]]]] قِبلی، بزرگترین ایوان مدرسه، به حنفیان اختصاص داشت و حجره‌های مدرسان و طلاب، بیشتر بالای دو ایوان بحری و قِبلی بود. [۱۰]
محمد عبدالرحیم غنیمة، تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی، ج۱، ص۱۴۵، ترجمة نوراللّه کسائی، تهران ۱۳۷۲ ش.
[۱۱]
ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۲، ص۱۱۳، قاهره ۱۳۴۸ـ.
[۱۲]
ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۴، ص۴۳، قاهره ۱۳۴۸ـ.
۳ - استادان مشهور برقوقیّهاز استادان مشهور برقوقیّه: علاءالدین بن احمد سیرامی عجمی حنفی که نخست در شهرهای خوارزم و هرات و تبریز تدریس می‌کرد و سپس به بلاد شام رفت، و ملک ظاهر او را به مصر فراخواند و ریاست صوفیه و تدریس مذهب حنفی در برقوقیّه را به وی سپرد. اعتقاد سلطان در حق او چندان بود که برایش سجاده می‌گسترد و وصیت کرد که پس از مرگ، او را پایین قبر علاءالدین به خاک بسپارند و بر مزارش مدرسه‌ای بسازند؛ و چنین کردند. پس از مرگ علاءالدین، سیف الدین سیرامی مرتبه تدریس یافت؛ او پدر شیخ نظام الدین یحیی و جد شیخ عضدالدین عبدالرحمان، رئیس صوفیه برقوقیّه، بود. [۱۳]
ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۱، ص۳۱۶ـ۳۱۷، قاهره ۱۳۴۸ـ.
[۱۴]
ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۲، ص۱۰۴، قاهره ۱۳۴۸ـ.
[۱۵]
عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی اخبار مصر والقاهره، ج۲، ص۲۷۱، قاهره ۱۲۹۹.
[۱۶]
ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۶، ص۲۹۹، بیروت.
[۱۷]
ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۶، ص۳۱۳، بیروت.
۴ - نخستین مدرس حدیث در برقوقیّهشهاب الدین احمدبن ابی یزید، معروف به مولانازاده سیرامی عجمی حنفی پدر مُحب الدین مولانازاده و نخستین مدرس حدیث در برقوقیّه [۱۸]
عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی اخبار مصر والقاهره، ج۱، ص۵۴۷، قاهره ۱۲۹۹.
[۱۹]
ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۱، ص۳۸۳، قاهره ۱۳۴۸ـ.
اوحدالدین رومی مدرس شافعیّه؛ شمس الدین مَکین مالکی مدرس مالکیه؛ شیخ احمدزاده عجمی مدرس حدیث؛ صلاح الدین احمدبن اَعمی مدرس حنابله که از آغازِ گشایش مدرسه تصدی تدریس یافتند [۲۰]
ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۱، ص۲۸۳، قاهره ۱۳۴۸ـ.
[۲۱]
ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۲، ص۱۳۸، قاهره ۱۳۴۸ـ.
[۲۲]
عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی اخبار مصر والقاهره، ج۲، ص۲۷۱، قاهره ۱۲۹۹.
[۲۳]
ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۶، ص۲۹۹، بیروت.
جلال الدین ابوالفتح نصرالله تستری بغدادی از مشایخ مستنصریه بغداد و پسرش مُحب الدین بن نصراللّه و قاضی جمال الدین ابوالمحاسن پسر محب الدین از مدرسان فقه و حدیث [۲۴]
ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۷، ص۹۹، بیروت.
[۲۵]
ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۷، ص۳۴۹، بیروت.
[۲۶]
ناجی معروف، تاریخ علماءالمستنصریه، ج۱، ص۲۴۷ـ۲۴۹، بغداد ۱۳۸۴/۱۹۶۵.
سراج الدین عبداللطیف فُوَّی شافعی مدرس شافعی [۲۷]
ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۷، ص۱۷، بیروت.
فخرالدین ضریر بِرماوی شافعی، امام جامع الازهر و مدرس قراآت بَرقوقیّه [۲۸]
عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی اخبار مصر والقاهره، ج۲، ص۲۷۱، قاهره ۱۲۹۹.
[۲۹]
ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۴، ص۱۲۲، قاهره ۱۳۴۸ـ.
[۳۰]
ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۷، ص۱۲۱، بیروت.
۵ - سیف الدین سیرامی ریاست صوفیه مدرسه پس از علاءالدین سیرامیسیف الدین سیرامی حنفی که پس از کشتار مردم تبریز و به آتش کشیده شدن آن شهر به فرمان تیمور لنگ راهی حلب شد. ملک ظاهر او را به قاهره خواند و ریاست صوفیه مدرسه را پس از علاءالدین سیرامی به وی سپرد، و پس از او پسرش نظام الدین یحیی عهده دار این منصب شد. [۳۱]
ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۱، ص۳۱۷، قاهره ۱۳۴۸ـ.
جلال الدین تَفتازانی شافعی و علم الدین بِلْقینی، استاد جلال الدین سیوطی؛ و سراج الدین بلقینی، مدرس تفسیر. [۳۲]
عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی اخبار مصر والقاهره، ج ۲، ص ۲۷۱، ج۱، ص۴۴۴،قاهره ۱۲۹۹.
[۳۳]
محمدبن عبدالرحمن سخاوی، الضوءاللاّمع لاِهل القرن التاسع، ج۳، ص۳۱۲، قاهره ۱۳۵۴.
[۳۴]
۳۰۷، ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۷، ص۳۰۳، بیروت.
۶ - فهرست منابع(۱) ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، قاهره ۱۳۴۸. (۲) ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت. (۳) محمدبن عبدالرحمن سخاوی، الضوءاللاّمع لاِهل القرن التاسع، قاهره ۱۳۵۴. (۴) عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی اخبار مصر والقاهره، قاهره ۱۲۹۹. (۵) محمد عبدالرحیم غنیمة، تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی، ترجمة نوراللّه کسائی، تهران ۱۳۷۲ ش. (۶) احمدبن علی قلقشندی، صبح الاعشی، قاهره ۱۳۳۱. (۷) ناجی معروف، تاریخ علماءالمستنصریه، بغداد ۱۳۸۴/۱۹۶۵. (۸) احمدبن علی مقریزی، کتاب الخطط المقریزیه، لبنان (۱۹۵۹). ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برقوقیه»، شماره۱۰۰۳. |